Afstand: ca. 4 km
Parkeren: parkeerplaats De Bleek, centrum ’s-Heerenberg
Startpunt: vanaf Stadsplein bij Café De Snor, Molenstraat 2 ‘s-Heerenberg.
Rechts van De Snor vindt u een oorlogsmonument ter herinnering aan allen die zich hebben ingezet voor de bevrijding van Nederland 1944-1945.
Vóór dit monument staat aan straatzijde een zuil met stadswapen/600 stadsrechten.
Aan rechter zijgevel van café De Snor hangt in de gevel het beeld van Sint Antonius, dat stamt uit 1574, maar een voortzetting is van het Sint Sebastiaansgilde dat als sinds 1379 bestond. Het gilde deed dienst in de tijd dat de stad omgeven was door vestingwerken. Het bestond uit burgers van de stad die in het begin bewapend waren met pijl en boog en later met de haakbus en buskruit, de voorloper van het geweer.
Sta met het gezicht naar café De Snor en ga linksaf, Molenstraat.
Op splitsing rechtdoor, Hofstraat. Daar vindt u ’t Raethuys. Het Raethuys was vanaf 1531 tot 2012 het bestuurscentrum van de stad en het land van Bergh. In het verleden werd hier ook rechtgesproken en er was een kleine gevangenis. Tegenover het Raethuys staat het uit de 16e eeuw daterende Joannes van Esserenhuis. Genoemd naar de pastoor die in de 80-jarige oorlog door de geuzen werd opgehangen. In dit pand is nu Stadsmuseum Bergh gevestigd. Hier kunt u de geschiedenis van het Graafschap Bergh beleven aan de hand van spannende verhalen van 5 vrouwen die iets betekend hebben in de geschiedenis van het oude graafschap, waaronder het verhaal van Mechteld ten Ham, de vrouw die in 1605 als heks werd veroordeeld en de dood vond op de brandstapel.
Links vóór ’t Raethuys staat een schandpaal, die voor het Stadhuis staat is nog niet zo oud.Bernard Engelbarts (1937-1994) was de initiatiefnemer van de paal die in de tijd van 600 jaar stad is geplaatst. De gemeente Bergh wilde voor het plaatsen van de schandpaal subsidie verstrekken mits hiervoor een gespecificeerde rekening zou worden overlegd. De rekening kwam er, maar dan net iets anders. Hierin stond exact wat er allemaal nodig was voor het bereiden van een grote pan erwtensoep! De stadsraad van ’s-Heerenberg beschouwt de schandpaal als een van de weinige echte kunstwerken in de stad.
Einde Hofstraat vindt u Kasteel Huis Bergh. Het kasteel is gebouwd aan het einde van de 12e eeuw. Het was Rabodo, de kleinzoon van Constantinus, de stamvader van de Heren en graven van Bergh, die opdracht gaf om het kasteel te bouwen. In de 18e eeuw kwam het kasteel in het bezit van de Hohenzollers en in 1912 werd het in verval geraakte kasteel gekocht door van Heek. Heden ten dage is het niet alleen als kasteel te bezichtigen, maar ook als museum, waar indrukwekkende collecties schilderijen en boeken te bezichtigen zijn. Naast het kasteel staat de Nederlands Hervormde kerk, de voormalige Pancratiuskerk. Deze kerk is in 1259 gebouwd door Adam van den Bergh. Na de Tachtigjarige oorlog kregen de protestanten de overhand en werd de kerk een gezamenlijk onderkomen voor de Nederlands hervormden en de katholieken.
Rechtsaf Muntwal.
Rechts vóór gevel Muntwal staat het Mechteld ten Ham beeld, heks van ’s-Heerenberg. Beeld geschonken in 2004 door drie stichtingen ter gelegenheid van 625 jaar stadsrechten voor de kasteelstad ’s-Heerenberg. De heks van ’s-Heerenberg, Mechteld ten Ham, weduwe van de stadsbode, werd van hekserij beschuldigd, op de Laak in Azewijn gewogen en te licht bevonden en 25 juli 1605 op de Galgenberg op de brandstapel verbrand. Mechteld ten Ham is in ons land niet de eerste, wel de laatste ‘heks’ die haar leven eindigde op de brandstapel. Sedert de invoering van deze straf in 1224 zijn duizenden mensen op beschuldiging van ketterij, hekserij en toverij ter dood gebracht. Sinds ’s-Heerenberg 600 jaar stad is, is de tragische geschiedenis van Mechteld als openluchtspel opgevoerd.
Aan gevel hangt de plaquette grafelijke munt. De plaquette geeft aan dat de heren en graven van den Bergh muntbedrijven hadden in of bij hun kastelen in ’s-Heerenberg, Hedel en Stevensweert. De muntslag, die op middeleeuwse privileges was gebaseerd, bloeide vooral in de 16e eeuw. In het Berghse muntmeestershuis is gemunt tot ca. 1580. Daarna werden particuliere muntbedrijven niet meer getolereerd door de staat. De enige muntplaats die nog bestaat, is in ’s-Heerenberg.
Volg Muntwal en na ongeveer 200 meter staat links de Hondehut. Deze is in de 15e eeuw gebouwd op de fundamenten van een van de grotere muurtorens van de stad. Het fungeerde als wachttoren.
Loop voorbij de Hondehut links door het klaphek het pad omhoog.
Ga linksaf en volg het zandpad over de stadswal tot voorbij de achterzijde van het kasteel.
Ga het eerste pad rechtsaf naar beneden richting de Plantage.
Sla linksaf richting de Gaarde.
Ga het eerste pad rechtsaf.
Ga vervolgens her eerste pad linksaf.
Bijna aan het einde van dit pad ligt links in bosrand het Stenen Bruidsbed. Bernard Engelbarts bezong dit plekje (‘het stenen bruidsbed’) in de Plantage met het lied ’t Plekske tijdens het carnaval in 1969, waar hij zich volgens zeggen met zijn Mientje neervleidde om te vrijen. Op 21 augustus (de geboortedag van Bernard) 2010 werd dit monumentje door zijn weduwe na een optocht met dweilorkesten vanaf café De Peer onthuld. Het monumentje is een stenen kussen op een stukje gras (het stenen bruidsbed), want Bernard zong toch ‘daor is het gres now nog plat’. Kunstenaar Kim de Ruysscher maakte het stenen bruidsbed uit Ierse hardsteen.
Links aanhouden en de bocht in het pad volgen.
Loop terug naar De Gaarde.
Bij De Gaarde rechtdoor tot café De Peer.
Sla rechtsaf richting de Emmerikseweg
Op gevel café hangt een houten beeld van de Pungelaar/Smokkelaar ter herinnering aan de vroegere smokkeltochten over de grens met Duitsland, gemaakt door Gerrit Heuveling (1944-2008). Een pungelaar liep vroeger voor de smokkelaars uit, met een zak waarin geen smokkelwaar zat, maar riet of hooi. De smokkelaars liepen op veilige afstand achter hem. Gebeurde er met de pungelaar niets, dan ging men er vanuit dat de kust veilig was. Grenscafé De Peer was een ontmoetingsplaats voor smokkelaars. Hier werden afspraken gemaakt en opdrachten gegeven over wat de grens overgebracht moest worden en wat men terug moest brengen
Tegenover Café De Peer vindt u Marechausseegebouw. In 1892 kwam er voor het eerst een marechausseedetachement in ’s-Heerenberg. Dat bestond toen nog uit twee personen. In 1895 werd dit pand gebouwd, het heeft dienst gedaan tot 1913. Het pand staat tegenover café de Peer waar zowel marechaussees als smokkelaars bij elkaar kwamen. Hiernaast vindt u Gouden Handen. Het voormalige Don Rua (Jezuïeten)klooster is gebouwd in 1910. In 1971 werd het door de paters van Don Bosco gesloten. Tussen 1975 en 1999 werd het bekend onder de naam Gouden Handen en was hier het grootste creativiteitscentrum van de wereld gevestigd. Jaarlijks kwamen hier 150.000 bezoekers. Tegenwoordig zijn hier appartementen en is er een gemeentelijke afdeling gevestigd.
Sla linksaf richting de Parklaan.
Ga achter voormalig Jezuïetenklooster linksaf het Stadspark in.
Hier staat een Kruiswegstatie. Deze kruiswegstatie in de voormalige tuin van Sint Bonifacius-klooster, nu stadstuin, bestaat uit 14 staties, opgetrokken uit rode en gele verblendsteen met wit geschilderde terracotta reliëf-voorstelling. Onder de voorstelling is in zwart marmer een tekst aangebracht. De tekst geeft de plek weer waar Jezus op weg van het huis van Pilatus naar Golgotha zou hebben stilgehouden of geleden.
Geheel met de klok mee de kruiswerkstaties 1 t/m 14 volgen.
Ga bij statie 14 terug naar statie 1.
Loop rechtdoor naar de muur en verlaat het Stadspark door de opening in de muur.
Links aanhouden, daarna linksaf richting de Plantsoensingel Zuid.
Sla vervolgens rechtsaf richting de Emmerikseweg/Oudste Poortstraat. Hier wandelt u door verschillende oude straten. De Oudste Poortstraat behoort met de Kellenstraat, de Gasthuisstraat en de Hofstraat tot de oudste straten van ‘s-Heerenberg (ca. 1250). Bij de Oudste Poortstraat stond vanaf 1400 de Aldste Poort die deel uitmaakte van de verdedigingswerken van de stad.
In gevel pand Emmerikseweg 2 vindt u een Glas-in-lood raam. Het woonhuis aan de Emmerikseweg 2 is in 1928 gebouwd in opdracht van huisarts L. Knoppien naar een ontwerp van de Limburgse architect Alphons Rats. Hij gaf zijn huis de naam Papaver, die in het glas-in-loodraam was aangebracht, zijnde een verwijzing naar zijn beroep. Dit was het eerste huis buiten de oude stad. In 1963 is door notaris B.E. Zuure het huis verbouwd volgens een ontwerp van architect Hebly uit Aalten. Hierbij is het oorspronkelijke glas-in- loodraam vervangen door een glas-appliqué van de kunstenaar Floris van Tetterode. Het is een abstracte voorstelling waarin een groot aantal verschillende kleuren is verwerkt. Met deze wijziging verdween de huisnaam Papaver.
Vlak voor afslag Walsteeg is in Oudste Poortstraat is de Bibliotheek gevestigd. Het gebouw waar nu de bibliotheek in gevestigd is, was van origine een van de scholen van ’s-Heerenberg. Vanaf het midden van de jaren zeventig heeft het verschillende functies gehad.
Sla linksaf richting de Walsteeg
Tussen Walsteeg 5 en 7 op gevel ziet u een Muurschildering Caféterras bij nacht. Achter dit daglonershuisje heeft Roosart in 2020 een wandschildering aangebracht. Het is een reproductie van het wereldberoemde schilderij Cafeterras bij nacht (Place du Forum) van Vincent van Gogh uit 1888.
Rechtsaf richting het Kattenburg.
Rechts voor u staat de Synagoge. Deze is gebouwd vóór 1801 en heeft voor de ’s-Heerenbergse Joodse gemeenschap dienst gedaan tot aan het einde van de Tweede wereldoorlog. Nagenoeg alle ’s-Heerenbergse joden zijn destijds door de Duitsers afgevoerd. In 1949 werd de synagoge verkocht aan hotel Heitkamp waar het nu nog steeds deel van uitmaakt.
Links vindt u de Boetselaersborg. De Boetselaersborg is gebouwd in 1550 door Daem en Hector van den Bergh, bastaardzonen van graaf Willem III van den Bergh en herbergierster Liese Poer. Dit bijzonder gebouw dankt zijn naam aan Willem Jacob van Boetselaer die het pand in 1620 van de graven van Bergh mocht kopen.
Sla linksaf richting de Oudste Poortstraat.
Direct rechtsaf richting de Kellenstraat.
Sla rechtsaf richting het Gasthuisplein. Hier vindt u het Gasthuis. Hier stond het in het midden van de 15e eeuw gebouwde gasthuis. Een onderkomen voor armlastigen en zieken. Stichting het Gasthuis bestaat nog steeds en heeft een sterke sociale functie in het Berghse landschap.
Linksaf Stadswal, gaat over in Stadsplein.
Aan linkerzijde in bestrating is in brons aangebracht. Tekst met stadsrechten (tekst start tegenover café De Snor) De westzijde van de Stadwal vormt tegenwoordig één geheel met het Stadsplein. Vroeger stond er tussen Stadswal en Stadsplein een gemetselde stenen stadsmuur, die begin 70-er jaren is afgebroken. Op de plek van de voormalige stadsmuur is in 2014 over een flinke lengte een plaquette gemaakt met daarop de stadsbrief van 1379, waarmee ’s-Heerenberg zijn stadsrechten kreeg. Deze plaquette is van brons en gemaakt naar een idee van Hans Hegman.
Verder zijn op het Stadsplein op verschillende plateaus te vinden namelijk: ‘Mientje’: Het carnavalslied van zijn hand dat in de gehele Liemers en Achterhoek wordt meegezongen is ‘Mientje’, het lied waarin een man zijn vrouw vraagt om hem carnaval te laten vieren. De tekst van het lied is hier gebeiteld in steen ‘Bargerdieck’: een gedicht van André van Gestel. Verder staat er ook een beeld: Leeuwtje van Bergh. Dit kunstwerk herinnert aan de oprichting van Burgers’ Dierenpark op de grens van ’s-Heerenberg en Stokkum. Op 30 maart 1913 opende Jan Burgers dierentuin ’De Vogelweide’ op de hoek van de Peeskesweg en de Vossenweg. Hij verzamelde en fokte al langer allerlei dieren en besloot in 1913 belangstellenden de gelegenheid te geven de dieren te bekijken. Toen hij de weg van ‘s-Heerenberg naar zijn dierentuin vanwege de gemeente niet verhard kon krijgen, werd het park in 1920 overgeplaatst naar de Schelmseweg in Arnhem. Het dierenpark leeft daar voort onder de naam Burgers’ Zoo en geniet wereldwijde reputatie. Het bronzen leeuwtje vereeuwigt de historische band van de dierentuin met ’s-Heerenberg en is ontworpen en gemaakt door Patrick Beverloo.
Voorbij het leeuwtje sla rechtsaf richting de Molenpoortstraat.
Loop tot aan Stendermolen, hier staat De Goede Herder met Gedenkmuur. Het monument is een bronzen beeld van een herder die zich ontfermt over een onschuldig lam. Het beeld is op een natuurstenen sokkel geplaatst. Achter het beeld is een licht krommende gedenkmuur geplaatst, waarop de namen van de oorlogsslachtoffers zijn aangebracht. Aan de linker- en rechterzijde van de gedenkmuur is een portret in reliëf met onderschrift aangebracht van de ‘martelaren van ’s-Heerenberg’: pastoor Johannes IJsbrands Galama en kapelaan Marinus Adrianus van Rooijen. Aan de voorzijde van het monument ligt een glazen gedenkplaat, die in 1995 aan het monument is toegevoegd.
Keer via Molenpoortstraat terug naar Café De Snor.
Einde Route.
